Gustaaf Francies de Pauw - Bellida

Gustaaf Francies de Pauw:
Bellida
MP3 Download: € 7.99

Bellida
Performance history

1897, January 17, Bonbonnière, Maastricht (world premiere)
1897 Subsequent performances in o.a. Amsterdam

•
2003, December 3, Opera Romana, Timisoara (modern time premiere)
Nicoleta Colceiar (Bellida), Florin Belean (Bertino), Aura Twarowska (Giusta), Giorgio Nemeti (Lorenzo), Dan Pataca (Luigi), Suzana Vulpe (girl), Mircea Dan Petcu (guard), Mugurel Chirila (messenger), Opera Romana Timisoara – Ladislau Rooth
2004, Sunday, January 4, Vrijthof, Maastricht (Released on CD, CD highlights, MP3, MP4 video download)
2004, January 10, De Maagd, Bergen Op Zoom
2004, January 18, Oostburg
2004, January 30, Munttheater, Weert
2015, April 26, De Reuze, Hoog-Keppel (‘Que les oiseau qu’il chante’ (Act I Serenade Lorenzo: Denzil Delaere), ‘Ou donc aller mon Dieu’ (Air d’orphéline Bellida: Jolien De Gendt), Pieter Dhoore (piano).

Gustaaf Francies de Pauw: Bellida

Introduction

Na de wederopvoeringen van Gustaaf Francies de Pauws 1897 opera Bellida door regisseur Frans Meewis in 2004, zullen de Act I Serenade Lorenzo en de 'Air d’orphéline' van Bellida worden uitgevoerd tijdens het allereerste 401NederlandseOperas live concert van 26 April 2015, te Hoog-Keppel. Sopraan Jolien De Gendt, zal daar de rol van Bellida op zich nemen en tenor Denzil Delaere die van Lorenzo. Zij worden begeleid op de piano door Pieter Dhoore.

De eer van het herontdekken van Gustaaf Francies de Pauws opera Bellida komt toe aan regisseur van opera & theaterregisseur Frans Meewis. Hij kwam de opera op het spoor toen hij in 1986 als medewerker aan een gedenkboek over de 200-jarige theatergescheidenis van de Bonbonniere  van Maastricht op een foto van de wereldpremière van Bellida uit 1897 stuitte. Meewis: ‘Die foto intrigeerde mij zo sterk, dat ik op onderzoek uitging. Dat onderzoek resulteerde aanvankelijk in helemaal niets, want informatie en partituur waren nergens te vinden.’ Zijn interesse herleefde toen hij na de eeuwwisseling de kleinzoon van de Pauw ontmoette. Meewis:

Gustaaf Francies de Pauw:
Bellida
Video Download: € 7.99

‘Bellida kwam natuurlijk ter sprake en hij vertelde mij dat hij de partituur op zolder had liggen.  Inderdaad vond ik daar alle bladmuziek en zelfs een schrift met de tekst in het Nederlands en het Frans. Helaas ontbrak de directiepartituur evenals een piano-uittreksel. Alle handgeschreven partijen heb ik vervolgens in kopie de dirigent Lazlo Rooth in Timisoara ter beoordeling voorgelegd. Zijn eerste indruk was interessante, goede muziek, een verrassing zelfs. Dankzij de hulp van intendant Corneliu Murgu van de Timisoara opera in Roemenië konden we enkele proefopnamen van stukken van de opera maken, bij wijze van test voor eventuele uitvoeringen daar in navolging van een eerder project dat de Stichting Bérenger daar had gerealiseerd: de uitvoering van Bérenger le Roi, een opera van Sutermeister op een libretto van de Roemeense auteur Ionescu. De reacties op de proefopnamen waren uiterst positief en de Opera Romana van Timisoara wilde de opera op het program nemen. Daarna begonnen de reconstructie-werkzaamheden. Laszlo Rooth, de dirigent van de productie, maakte een piano reductie en een directiepartituur. Geta Medinschi ontwierp heerlijk romantische kostuums die bijzonder goed passen in het tijdsbeeld maar ook in het toneelbeeld van Traian Zamfirescu, dat doet denken aan prentboeken van vroeger. Choreografe Hellen Ganser tekende voor de dansen in Bellida. Zo is Bellida een herontdekte bladzijde uit een dierbaar prentenboek geworden dat wij uiteindelijk zowel in Timisoara als op diverse locaties in Nederland op de planken kregen.’

KORTE INHOUD

Ouverture

Gustaaf Francies de Pauw: Bellida 'Overture'
Opera Romana Timisoara, Ladislau Rooth (conductor), January 10, 2004, Theater 't Vrijthof, Maastricht
MP3 Download DO2014bel | VIDEO Download DO2014belvid

Het verhaal speelt zich af in Noord Italië rond 1800. Daar woont de uitermate rijke en al even eerzuchtige kasteelheer Bertino, wiens hoogste levensdoel is zich aan te sluiten bij de hogere adel. Daarom wil hij dat zijn dochter Giusta trouwt met de arme maar hoogadelijke Lorenzo. Deze houdt echter van Bellida, een weeskind dat Bertino bij zich heeft opgenomen na de dood van haar ouders. Bertino wil Lorenzo echter tot een huwelijk met Giusta dwingen. Op infame wijze maakt hij misbruik van de beroerde financiële situatie van Lorenzo, die zich gedwongen ziet Giusta’s hand te accepteren. Daarbij speelt Bertino’s intendant Luigi een dubieuze rol omdat Bertino hem voor zijn diensten eveneens zijn dochter Giusta beloofd heeft. Lorenzo gaat in het leger op zoek naar de dood om zo aan het huwelijk te ontsnappen. Bertino stuurt Luigi naar Amerika om daar zijn bezittingen te inspecteren, hopende dat hij bij terugkeer voor een voldongen feit staat als blijkt dat Giusta al met Lorenzo is getrouwd.

Eerste bedrijf

Bertino wacht ongeduldig op bericht van het slagveld, hetgeen hij bezingt in de aria ‘Ah, pour mon pauvre coeur le temps passe trop lentement…’ (Hoe slepend gaat voor ’t bang gemoed, voorbij de trage tijd).

Gustaaf Francies de Pauw: Bellida 'Ah, pour mon pauvre coeur'
Florin Belean (Bertino), Opera Romana Timisoara, Ladislau Rooth (conductor), January 10, 2004, Theater 't Vrijthof, Maastricht
MP3 Download DO2014bel | VIDEO Download DO2014belvid

Dan meldt een bode dat Lorenzo met zijn soldaten de oorlog gewonnen heeft. De overwinnaars worden uitbundig gehuldigd, maar Lorenzo zingt somberend voor zich uit, ‘Peuple insensé, ignorant mon douleur’ (Onzinnig volk, je kent mijn lijden niet). Lorenzo zegt dan van een andere schone te houden:

Gustaaf Francies de Pauw:
Bellida
MP3 Download: € 7.99

‘Dans l’angoisse de la souffrance
Le désespoir me stimulait.
Feindre l’amour… mon coeur s’y oppose:
Une autre femme possédait
Dans son amour ma vie repose.

(’t was door den drang van ’t diepste lijden
dat ik in wanhoop mijn woord aan u gaf.
Voor Giusta kan ik geen liefde veinzen,
Voor éne slechts slaat mijn hart,
Wier min mij boven alles gaat.’)
MP3

De teleurgestelde Bertino probeert in een duet Lorenzo te dwingen zijn huwelijksbelofte na te komen. Lorenzo heeft hierin enkele fraaie, desperate, aan Massenets stijl gerelateerde solopassages die tot de hoogtepunten in het werk mogen worden gerekend.

Giusta zelf verheugt zich elders juist wel op het huwelijk en vertelt haar vriendinnen honderduit over haar mooie plannen. Die zingen haar blijmoedig toe in het koor:

‘L’aube riante vien d’éclore!
Giusta voilà de ta fête le jour,
Aux sons joyeux des cloches sonores
Chantons l’hymne de l’amour.’

(Luistervol kwam de morgen blinken
Van Giusta’s blijde feest,
Komt laat ons voor de klokken klinken,
Juichend zingen, blij van geest.’)

Gustaaf Francies de Pauw: Bellida 'L’aube riante'
Aura Twarowska (Giusta), Opera Romana Timisoara, Ladislau Rooth (conductor), January 10, 2004, Theater 't Vrijthof, Maastricht
MP3 Download DO2014bel | VIDEO Download DO2014belvid

De verdrietige Bellida bezingt haar ongeluk in ‘Ah, cessez donc, car le destin sécère, de mystères, est tot rempli’ (Ach niet te snel, het lot houdt veel verborgen).

Gustaaf Francies de Pauw: Bellida 'Ah, cessez donc'
Nicoleta Colceiar (Bellida), Opera Romana Timisoara, Ladislau Rooth (conductor), January 10, 2004, Theater 't Vrijthof, Maastricht
MP3 Download DO2014bel | VIDEO Download DO2014belvid

Een ontstemde Bertino realiseert zich daarop dat Bellida Lorenzo’s geliefde is! Laatstgenoemde heft dan een serenade aan:

Gustaaf Francies de Pauw:
Bellida
Video Download: € 7.99

‘Le mai sur la charmille
Sème ses mille fleurs,
Plus belle la fleur qui brille
Eclose dans ton coeur’

(‘Toon mooie jonge mei de gaarde
Met kleur van bleomenpracht,
De schoonste bloeme fleurt er
En geurt er in uw hart.’)

Gustaaf Francies de Pauw: Bellida 'Le mai sur la charmille'
Florin Belean (Bertino), Opera Romana Timisoara, Ladislau Rooth (conductor), January 10, 2004, Theater 't Vrijthof, Maastricht
MP3 Download DO2014bel | VIDEO Download DO2014belvid

Als Giusta Lorenzo de serenade hoort zingen klopt haar hartje tweemaal zo snel, maar Bertino voert haar snel weg, aangezien hij wel weet  dat die serenade niet voor zijn dochter bestemd is.

Tweede bedrijf

Nu Bertino weet aan wie Lorenzo zijn hart heeft verpand, stuurt hij het weesmeisje Bellida weg van zijn kasteel. Luigi en zijn vrienden bezingen hun avonturen in de Amerikaanse prairiën:

‘Ah. La belle vie
Du cow-boy joyeux!
Immense prairie
Séjour perilleux!
Les dangers menacent
Le chasseur errrant,
Quand les lezzos tracent
Leurs sillons siflants. – Hallo!

(Lustig is het leven
Van de cow-boy vrij!
Voor geen prijs te geven
’t jagen dol en blij…’)

Gustaaf Francies de Pauw: Bellida 'Ah. La belle vie'
Chorus & Orchestra Opera Romana Timisoara, Ladislau Rooth (conductor), January 10, 2004, Theater 't Vrijthof, Maastricht
MP3 Download DO2014bel | VIDEO Download DO2014belvid

Ondertussen treurt Bellida om haar lot in de onvervalst belcantesce aria ‘Où donc, aller, mon Dieu?’ (O God, waarheen?’; een aria die aanheft in de sfeer van Bellini, voortgaat in een sfeer die ‘Come in quest’ora bruna’ uit Simon Boccanegra echoot om vervolgens op te lossen in iets Massenetachtigs):

Gustaaf Francies de Pauw:
Bellida
MP3 Download: € 7.99

'Doux séjour de mon enfance,
Lieux charments de mes amours,
Bis où le doux nid balance
Ah, adieu, c’est pour toujours…’

(‘Lustoord van mijn kinderdagen,
Stille plek die ik teer bemin…’)
MP3

Gustaaf Francies de Pauw: Bellida 'Doux séjour de mon enfance'
Nicoleta Colceiar (Bellida), Opera Romana Timisoara, Ladislau Rooth (conductor), January 10, 2004, Theater 't Vrijthof, Maastricht
MP3 Download DO2014bel | VIDEO Download DO2014belvid

Ze ontmoet Luigi en vertelt hem wat er is gebeurd. Samen komen ze tot de conclusie dat Bertino iedereen heeft bedrogen. Luigi zweert wraak terwijl Bellida hem tot bedaren probeert te brengen. Dan verschijnt Lorenzo. Bellida maakt hem heftige verwijten maar Lorenzo probeert haar uit te leggen wat hem ertoe bracht Giusta’s hand te accepteren. Het eindresultaat van dit gloedvolle duet dat in muzikaal opzicht de klankwerelden van Gounod, Massenet èn Verdi verenigt is dat ze samen proberen te vluchten.

Derde bedrijf

Voor de moderne uitvoering van deze Grand Opéra in Deux Actes is de lange tweede akte opgesplitst in een tweede en een derde akte.

Jongens en meisjes oefenen een dans ter ere van Giusta (bij de reconstructie toegevoegd op muziek van de componist als inleiding tot de derde akte). De vluchtpoging van Lorenzo en Bellida is mislukt en ze worden voor Bertino geleid. Er volgt een grandioze confrontatiescène (die sterk is beïnvloed door Verdi’s Parijse versie van Don Carlo).

Gustaaf Francies de Pauw: Bellida 'Confrontation scene'
Opera Romana Timisoara, Ladislau Rooth (conductor), January 10, 2004, Theater 't Vrijthof, Maastricht
MP3 Download DO2014bel | VIDEO Download DO2014belvid

Naast verwijten en bedreigingen probeert Bertino hierin ook medelijden voor Giusta op te wekken. Dat werkt op het gemoed van Bellida die zich bereid verklaart van Lorenzo af te zien, dit zeer tegen de zin van Lorenzo. Als de bruiloftsgasten naderen zien zij verdriet alom in plaats van vreugde. Als Giusta Lorenzo en Bellida samen ziet stort haar wereld in elkaar. Als de waarheid dan uitkomt steekt Bertino Luigi neer en rent weg. Luigi sterft in de armen van zijn geliefde Giusta, met haar naam op zijn lippen: ‘O God ik sterf… Giusta, a toi mon coeur!’ (O God ik sterf maar laat mijn hart aan jou’). Giusta smeekt Gods zegen af over zijn ziel en voor het geluk van Lorenzo en Bellida:

Gustaaf Francies de Pauw:
Bellida
Video Download: € 7.99

‘Seigneur, que de vivre
La mort me délivre,
Mais non, o Puissance,
J’offre à tes courroux
Ma jeune innocence.’

(O God, laat mij sneven,
Een last is mij ’t leven,
Doch neen, hoor mijne beden,
Mij zelf bied ik aan…’)

Gustaaf Francies de Pauw: Bellida 'Overture'
Aura Twarowska (Giusta), Opera Romana Timisoara, Ladislau Rooth (conductor), January 10, 2004, Theater 't Vrijthof, Maastricht
MP3 Download DO2014bel | VIDEO Download DO2014belvid

Recensie

In deze ambitieuze, grootschalige romantische compositie vat Gustaaf Francies de Pauw het romantische klankbeeld samen zoals dat zich ontwikkelde tussen La sonnambula, Mignon (met eveneens de titelrol voor een weesmeisje), Tannhäuser (de ouverture), Gounod (behalve sommige atmosferische reminiscenties doen de verbindende koren sterk aan Gounod denken, wellicht niet zozeer aan Faust als aan Mireille), Massenet (de orkestratie) en, verrassend, aan Verdi (in Bellida’s Act II aria en in de gehele derde akte, die duidelijk lijkt te zijn gebaseerd op soortgelijke scènes in Grand Opéras van Meyerbeer tot Verdi’s Don Carlo). Toch kan hier niet van plagiaat worden gesproken. De Pauw creëerde uit zijn voorbeelden een werk waarin al die stijlen samensmolten tot een eenheid die zelfs een eigen atmosfeer heeft. Zijn melodieën klinken vertrouwd in stilistisch opzicht, maar we herkennen ze meestal niet van bijzondere voorbeelden (afgezien van de Tannhäuser reminiscenties in de ouverture, wat Sonnambula/Simon Boccanegra effecten in Bellida’s grote aria en de genoemde muzikale effecten uit de derde akte). De orkestratie staat op een erg hoog niveau, al moet daarbij worden aangetekend dat dirigent Laszlo Rooth flink de kam door De Pauws handgeschreven partituur heeft gehaald. Toch is het bepaald verwonderlijk zo’n volwassen partituur aan te treffen op de zolder van de kleinzoon van een hafa-kapelmeester/componist uit het fin de siècle Maastricht. Bellida is beslist een verrassend staaltje vakmanschap en deze uitvoering bevestigt De Pauws status als Limburgs toonaangevende componist van zijn tijd. Het is ook een prachtig voorbeeld van het gegeven dat opera in de Nederlandse provincies, in Limburg, maar zeker ook in Groningen en recent nog in Friesland, door de eeuwen heen een veel grote rol in het muziekleven heeft gespeeld dan tot dusverre bekend is, mede doordat veel van die partituren verloren gingen en er over de uitvoeringen weinig meer bekend is dan de titel (in het gunstigste geval!).

Het zwakste punt van Bellida is zonder twijfel het platgetreden libretto met het onbegrijpelijk tragische einde, waar een opéra comique-achtige verzoeningsscène veel meer voor de hand had gelegen. Het is volstrekt ongeloofwaardig dat Bertino Luigi neersteekt op een moment dat Giusta alleen nog maar in Luigi’s ogen de liefde hoefft te herkennen om iedereen bij de juiste partner te doen belanden. Bertino had dan op zijn Falstaffs het mea culpa kunnen uitspreken over zijn idiote eerzucht en een toast op de jonggeliefden uit kunnen brengen.

Bellida had in 1897 kortstondig groot succes en dankzij Stichting Bérenger kan iedereen daar vandaag de dag weer van meegenieten. Niet alleen besloot de stichting in 2004 de opera weer op te voeren, maar zij realiseerden ook een audio opname en een video registratie. 401DutchOperas is bijzonder trots deze productie in samenwerking met Stichting Bérenger nu online te kunnen ontsluiten. Het is een unieke getuigenis van het operaleven in het Zuiden van de Nederlanden in de slecht gedocumenteerde fin de siècle periode. Dat bovendien niet in een semi-amateur productie zoals vaak het geval is bij dergelijke lokale revivals, maar uitgevoerd met de fine fleur van de hoog aangeschreven Opera Romana uit Timsoara (tegenwoordig Opera Nationala Timisoara)!

De uitvoering

De Duitse, Nederlandse en Roemeense recensies uit 2004 roemden allereerst het koor van het Opera Romana ensemble. De Pauws ervaring als koordirent maakte ook dat dit element het fundament onder de opera is. Gergely Nemeti (Lorenzo) werd genoemd als een krachtige tenor die op de momenten dat hij gas moest geven stevig het pedaal in kon drukken; sopraan Nicoleta Colceiar (Bellida) en mezzo-sopraan Aura Twarovska (Giusta) werden eveneens speciaal genoemd. Over Florin Belean (Bertino) las ik verder niets, hetgeen wellicht met zijn ondankbare zwarte rol te maken heeft, want persoonlijk vond ik hem samen met Colceiar de meest solide vertolker. Dat er voor tenor en mezzo een enkele noot voorkomt die hen incidenteel eens aan de grens van hun stem voert getuigt vooral van de ambities die De Pauw met deze in betrekkelijk korte tijd (driekwart jaar) gecomponeerde opera moet hebben gehad.

Regisseur Frans Meewis plaatste het werk in een raamvertelling waarbij een meisje (Suzanna Vulpe) als het ware tussen de scènes door het verhaal beleeft in een oud prentenboek dat ze op zolder vindt. Al dansend slaat ze daarvan steeds per scène een pagina om. Zo wordt de opera vanuit hedendaags perspectief in de context van de tijd van handeling beleefd.

Gustaaf Francies de Pauw

Gustaaf Francies de Pauw (1867-1943) werd geboren  in Oostburg, Zeeuws Vlaanderen. Zijn vader was horlogemaker en juwelier maar daarnaast ook dirigent van verschillende muziekgezelschappen. Hij componeerde hij ook en de jonge Gustaaf kreeg van hem zijn eerste muzieklessen. Later ging de zeer getalenteerde jongeman naar het conservatorium in Gent, waar hij trombone en orkestdirectie studeerde.

18 jaar oud moest hij voor zijn dienstplicht naar Maastricht, waar hij trombonist werd in het 2e regiment infanterie. Tussen alle militaire verplichtingen door, zoals het concert op het Vrijthof iedere zondag, vervolgde hij zijn muziekstudie  in Aken en Antwerpen. Na zijn diensttijd vestigde hij zich  definitief in Maastricht als muziekleraar, dirigent en componist. In 1896 trouwde hij met mezzosopraan Charlotte Berlée, die een jaar later de rol van Giusta zou zingen in zijn romantische opera Bellida. Voor deze opera schreef zijn vriend J.M. Heijnens uit Meerssen het libretto, zowel in het Nederlands als in het Frans. De Pauw had veel succes met Bellida dat na de Maastrichtste wereldpremière o.a. ook in Amsterdam werd geprogrammeerd.

Gustaaf Francies de Pauw werd een begrip in Maastricht en regio als koordirigent, als dirigent van verschillende harmonie/fanfareorkesten en als componist en muziekuitgever. Hij schreef meer dan 1200 composities: operettes, mirakelspelen, liederen en cantates, zeer veel muziek ook voor hafa-orkesten en in zijn laatste jaren ook veel religieuze muziek, meestal op teksten van J.M. Heijnens. Bellida is zijn enige opera.

De Pauw was een man met gezag, streng en principieel, als dirigent bewonderd, als componist gerespecteerd en als jurylid bij concoursen vaak gevreesd. IJverig en bescheiden heeft hij door zijn vakmanschap een grote invloed gehad op het muziekleven in de stad Maastricht en ver daarbuiten. Hij overleed in 1943 op 76-jarige leeftijd in Maastricht.

•
STEUN ONS BIJ HET ONTSLUITEN VAN NEDERLANDS EN VLAAMS OPERA ERFGOED

Vindt u het ontsluiten van het Nederlands opera-erfgoed ook belangrijk en wilt u bijdragen aan onderzoek of concerten, neem dan contact met ons op via de Dit e-mailadres is beschermd tegen spambots. U heeft Javascript nodig om het te kunnen zien. . Op de website vind u onder het kopje sponsoring een overzicht van de mogelijkheden.

Namens 401NederlandseOperas,

Bas ten Have
Anthony van der Heijden
René Seghers