Julius Röntgen: De lachende cavalier (1919)

Muziekspel in drie bedrijven
Libretto: J. D. C. Van Dokkum
Wereldpremière: 19 oktober 1928
Live radio uitzending (vermoedelijk vanuit Hilversum); Julia Röntgen (Hilda van Beresteyn), mevr. P. M. V.d. Bilt-Vernée (Maria, duenna van Hilda van Beresteyn), Jo Lemey-Solleveld (Vlaamsche), mej. A. M. Dudok van Heel, Hendrik C. van Oort (Willem van Oldenbarnevelt, heer van Stoutenburg/ Krelis-Boer), Evert Miedema (Elbert van Unia, bijgenaamd Diogenes), Marcus  Plooyer (Nicolaas van Beresteyn, luitenant der Haarlemse burgerwacht), Adr. Rijbroek (Kier Kiers, bijgenaamd Socrates), Dick Welman (Wilco Kemp, bijgenaamd Pythagoras), Versterkt Omroep Orkest & Toonkunstkoor Zeist o.l.v. Johannes Röntgen.
•
29 mei 2016 401Concerts 3, Kröller-Müller Museum, Otterlo
Slotscène De lachende cavalier
Jolien De Gendt (Hilda), Denzil Delaere (Diogenes), Pieter Dhoore (piano)
Download via: 401Concerts 3 download
Tickets 401Concerts 3 te koop via ticketlink.

 

401Concerts 3 (Video) Download: € 7.99

401Concerts 3 (Audio) Download: € 7.99

 

•
Korte Inhoud

Tekst: René Seghers
Partners: Nederlands Muziek Instituut, Kröller-Müller Museum

Willem van Oldenbarnevelt, Heer van Stoutenburg, uit Holland gebannen wegens samenzwering tegen de prins – Bas I
Nicolaas van Beresteyn, aanhanger der anti-prinselijke partij; luitenant der Haarlemse burgerwacht – Tenor II
Elbert van Unia, bijgenaamd Diogenes (avonturier, huursoldaat in prinselijke dienst) – Tenor I
Kier Kiers, bijgenaamd Socrates (avonturier, huursoldaat in prinselijke dienst) – Bas
Wilco Kemp, bijgenaamd Pythagoras (avonturier, huursoldaat in prinselijke dienst) – Bas
Hilda van Beresteyn, zuster van Nicolaas – Sopraan I
Gina Reuvensz, Vllaamse – Sopraan II
Maria Hendriks, duenna van Hilda van Beresteyn, boerendochter uit Rijswijck – Alt
Koor van Gina’s vader, waard, waardin, burgers van Haarlem, landlieden uit Rijswijck, soldaten

Eerste bedrijf. Marktplein in Haarlem 1623, voor de St.–Bavo. Het is oudejaarsavond. Stadsbewoners gaan zingend en dansend over straat. Stoutenburg beklaagt zijn lot als banneling. Hij plant echter alweer een nieuwe coupe tegen de prins, mede om zo de door hem begeerde Hilda van Beresteyn aan zich te onderwerpen. Die heeft echter zijn snode plannen overhoord en daarom suggereert Nicolaas van Beresteyn, bijgenaamd De lachende cavalier, dat het wellicht beter is haar preventief te ontvoeren. Elbert van Unia, bijgenaamd Diogenes, avonturier en huursoldaat in prinselijke dienst zingt de aubade ‘Al zonk de zon’. Hij voegt zich bij zijn vrienden ‘Pythagoras’ en ‘Socrates’. Het is feest en Diogenes belooft hen te trakteren. Dan komt Gina op, haar zieke vader wankelend aan de arm. Ze smeekt om hulp in het gebed, ‘O, moeder Gods, sta mij bij’. Feestvierders bespotten haar en Diogenes, Socrates en Pythagoras schieten haar te hulp. Diogenes stelt zijn eigen huis voor haar en haar vader ter beschikking en gaat met zijn vrienden terug naar het feest. Hilda van Beresteyn prijst Diogenes daar voor zijn grootmoedigheid en hij maakt haar het hof.

Tweede bedrijf. Hilda blijkt ontvoerd door… Diogenes. Ze maakt hem bittere verwijten die hij steeds met humor pareert. Hilda zingt haar grote monoloog, ‘Met koele handen strookt ge mij.’ Dan legt Stoutenburg uit dat hij haar ontvoerde omdat hij haar bemint. Als hij haar tenslotte probeert te verkrachten, bestijgt Hilda de vensterbank en dreigt zelfmoord te plegen. Van beneden zingt Diogenes haar toe dat hij haar in zijn armen zal verwelkomen, al is het wellicht verstandiger weer naar binnen te gaan. De verblufte Hilda springt terug naar binnen. Diogenes kiest dan partij voor Hilda. Hij ontwapend Stoutenburg na en fel gevecht, onderwijl Hilda verder het hof makend. Hij weigert een andere beloning dan een kus en maakt zich dan met een sprong uit het raam uit de voeten in de nacht.

Derde bedrijf. De gelagkamer in herberg het Zwaerte Paard te Rijswijk. Boerenbruiloft met koor, ‘Jan Huygen in de ton, met een hoepltje d’r om’. Als de bruiloftsgasten verdwenen zijn komen Hilda en Gina de herberg binnen, gevolgd door een gewonde Diogenes. Stoutenburg laat hem aan de molen binden. Terwijl de tropen van de prins naderen ontdekt Stoutenburg dat Diogenes zijn rivaal is en zweert hem te vermoorden. De andere ochtend komt de zon op boven een molen. Aan de wieken is Diogenes gebonden. Stoutenburg heeft hem dodelijk verwond. Zijn vrienden en Hida komen aangesneld en omringen hem. Diogenes heeft nog net genoeg lucht voor een adembenemend slotduet waarin beiden elkaar de liefde verklaren. Dit culmineert in Hilda’s solo ‘O heel mijn wezen schenk ik u’, gevolgd door Diogenes’ slotzang, ‘Breng wijn!’ Breng purp’ren wijn!’ (een fragment hieruit treft u in bijgaande videotrailer van 401Concerts 3 aan). In de wetenschap dat Hilda hem bemint treedt hij jubelend de dood tegemoet. 401NederlandseOperas voerde op 29 mei 2016 tijdens 401Concerts 3 in het Kröller-Müller Museum Otterlo deze slotscène integraal uit met Jolien De Gendt als Hilda, Denzil Delaere als Diogenes. Pieter Dhoore begeleidde vanaf de piano. Het concert is vanaf 30 mei 2016 downloadbaar via de 401Concerts 3 downloadpagina.

Bespreking

Frans Hals schilderij De lachende cavalier uit 1624 inspireerde de Engelse barones Emmuska Orczy tot de pseudo-historische avonturenroman The laughing Cavalier, waarin deels historische Nederlandse figuren allerhande verzonnen avonturen beleefden, vrij naar ‘De drie musketiers’. Het sprak Julius Röntgen enorm aan en librettist J. D. C. van Dokkum zette zich vervolgens aan het vervaardigen van een muziekspel dat zich losjes baseerde op Orczy’s werk. Alle buitenlandse personages uit het romannetje werden vervangen door Hollandse namen als prins Maurits, Willem van Oldenbarnevelt, Nicolaas van Berestyn en Elbert van Unia. Röntgen voltooide de partituur tussen 10 oktober 1918 en 12 februari 1919 maar had in zijn enthousiasme niet gewacht op een overeenkomst met de auteur aangaande de rechten, waardoor de Nederlandsche Opera het werk uiteindelijk niet opvoerde. Wel werd op 19 oktober 1921 een instrumentaal fragment uit de opera scenisch als ballet opgevoerd in het Londense Adelphi-Theatre in een choreografie van de Nederlandse choreografe Yvonne Georgi.
          In 1923 meldde Röntgen over een uitvoering in onderhandeling te zijn met The Metropolitan Opera New York, waarvoor hij het libretto liet vertalen. Van dat plan is later niets meer vernomen. De herinnering aan de opera werd echter levend gehouden door de ouverture, die met enige regelmaat als concertstuk opdook. Pas op 19 oktober 1928 vond de wereldpremière van De lachende cavalier plaats – als radio-opera! Solisten waren Julia Röntgen (Hilda van Beresteyn), mevr. P. M. V.d. Bilt-Vernée (Maria), Jo Lemey-Solleveld (Vlaamsche), Hendrik C. van Oort (Willem van Oldenbarnevelt), Evert Miedema (Elbert van Weert/Diogenes), Marcus  Plooyer (Nicolaas van Beresteyn), Adr. Rijbroek (Kier Kiers/ Socrates), en Dick Welman (Wilco Kemp/ Pythagoras), het versterkte Omroep Orkest en het Toonkunstkoor Zeist o.l.v. Johannes Röntgen, zoon van de componist. Zoals dat ging in de jaren voor Hilversum 4 en de NPS was er na afloop vrolijke dansmuziek door in dit geval The Ramblers.
          Opmerkelijk is de reprise van de opera met Frans Vroons als Elbert en Corrie Bijster als Hilda tijdens het Tweede Nederlandse Radiomuziekfeest in 1942, onder auspiciën van de bezetter. Dit feest vond plaats in de context van een tentoonstelling rondom de Nederlandse muziekgeschiedenis in Het Rijksmuseum. De recensent van Het Volk toonde zich vooral verrast te zien dat Röntgen het toepassen van volksmuziekelementen ook op grotere structuren kon toepassen. Röntgens betrokkenheid op het Hollandse volkslied kwam heel direct naar voren in de manier waarop het trio van ‘de drie musketiers’ Diogenes, Pythagoras en Socrates in het eerste bedrijf was geënt op ‘Daar ging een patertje langs de kant’. De parodie naar Wagenaar loer in het rouwkoor aan het slot, nadat de held van het verhaal juichend en proostend zijn dood had omarmd. De genoemde uitheemse citaten daargelaten meende G.K. Krop in Het Volk toch dat het hier ging om een typisch Nederlands muziekdrama in een uitgesproken Nederlandse volkstoon.
De opname die 401NederlandseOperas maakte van de even absurdistische als grandioze slotscène ‘Breng wijn, breng purp’ren wijn!’ is de enige bekende opname van een fragment van De lachende cavalier. Deze werd gemaakt op 29 mei 2016 in het Kröller-Müller Museum te Otterlo. Diogenes werd daar vertolkt door Denzil Delaere, Jolien De Gendt swas zijn Hilda en Pieter Dhoore begeleidde hen vanaf de vleugel.

Download 401Concerts 3 met Agnete en De Lachende Cavalier

De opname van ons 401Nederlandse Operas concert is downloadbaar via 401Concerts 3, met daarin naast Julius Röntgens Agnete en De lachende Cavalier ook aria’s en duetten uit Daniël de Langes Lioba, Willem Landré's De roos van Dekama, Cornelis Doppers De blinde van Casteel Cuillé, Gerard von Brucken Focks Jozal, Jan van Gilse's Helga von Stavern, Jan Brandts Buys’ De kleermakers van Marken (Die Schneider von Schönau) en Richard Hagemans Caponsacchi.

Tickets voor 401Concerts 3 in het Kröller-Müller Museum

Via de website van het Kröller-Müller zijn kaarten voor het concert op 29 mei 2016 te koop via deze www.krollermuller.nl/401nederlandseoperas. Het concert is onderdeel van een bijzondere presentatie. De prijs van euro 85 is inclusief alle hapjes en drankjes en meet & greet met de musici. U steunt hiermee dit project dat vanwege het unieke karakter van de eenmalige uitvoeringen, bedoeld om dit vergeten muzikale erfgoed vast te leggen op beeld en geluid, veel kostbaarder is dan concerten die eindeloos kunnen worden herhaald

Uitvoeringsgeschiedenis

19 oktober 1921
Julius Röntgen: De lachende cavalier (balletsuite)*
Adelphi-Theatre, London
Yvonne Georgi (choreografie), Yvonne Georgi balletensemble
* wereldpremière instrumenteaal fragment (mogelijk de ouverture). Röntgens balletmuziek was onderdeel van een Engelstalig blijspel van Reginald Arkell en Stafford Byrne met muziek van Wainwright Morgan, gezongen door Arthur Margetson, John Garrick en Irene Eisinger.
•
19 oktober 1928 (wereldpremière)
Julius Röntgen: De lachende cavalier
Live radio uitzending (vermoedelijk vanuit Hilversum)
Julia Röntgen (Hilda van Beresteyn), mevr. P. M. V.d. Bilt-Vernée (Maria), Jo Lemey-Solleveld (Vlaamsche), mej. A. M. Dudok van Heel, Hendrik C. van Oort (Willem van Oldenbarnevelt / Krelis-Boer), Evert Miedema (Elbert van Unia, bijgenaamd Diogenes), Marcus  Plooyer (Nicolaas van Beresteyn), Adr. Rijbroek (Kier Kiers, bijgenaamd Socrates), Dick Welman (Wilco Kemp, bijgenaamd Pythagoras), Versterkt Omroep Orkest & Toonkunstkoor Zeist o.l.v. Johannes Röntgen.
•
27 november 1930
Ouverture De lachende cavalier
Volksconcert in De Harmonie, Groningen
Groninger Orkestvereeniging o.l.v. Johannes Röntgen
•
6 oktober 1931
Ouverture De lachende cavalier
Opening nieuwbouw Amsterdamsch Conservatorium
Bachstraat, Amsterdam-Zuid
•
31 januari 1932
Ouverture De lachende cavalier
Den Haag, Gebouw voor Kunst en Wetenschappen
Residentie Orkest o.l.v. Peter Van Anrooy
•
Februari 1932
Ouverture De lachende cavalier
Arnhemse Orkest Vereeniging o.l.v. Julius Röntgen
•
21, 28 februari 1934
Ouverture De lachende cavalier
Arnhemse Orkest Vereeniging o.l.v. Jaap Spaanderman
•
19 september 1942
Julius Röntgen: De lachende cavalier (wederom met sterke coupures)
Concertgebouw Amsterdam?; Frans Vroons (Diogenes), Corrie Bijster (Hilda), Omroep Opera-Ensemble, Omroep Opera-Orkest o.l.v. Johan Gerritsen; correpetitor: P. Jakma.
•
10 oktober 1943
Radio-uitzending
De lachende cavalier ‘Ouverture & duet’
Corrie Bijster sopraan, Frans Vroons (tenor), Residentie Orkest o.l.v. Toon Verhey
•
19 december 1943
Ouverture De lachende cavalier
Residentie Orkest o.l.v. Toon Verhey
•
1947
Herhaling radio-uitzending van 19 september 1942 door de Wereldomroep in Curaçao
•
29 mei 2016 401Concerts 3, Kröller-Müller Museum, Otterlo
Slotscène De lachende cavalier
Jolien De Gendt (Hilda), Denzil Delaere (Diogenes), Pieter Dhoore (piano)
Download via: 401Concerts 3 download
Tickets te koop via ticketlink